Cây nêu ngày Tết – nét văn hóa tâm linh người Việt!
Trong mỗi dịp tết nguyên Đán của người Việt, hình ảnh cây nêu được trồng trước sân nhà trở nên vô cùng quen thuộc và gần gũi. Cây nêu ngày tết với những ý nghĩa và giá trị tâm linh của mình trở thành một phần không thể thiếu của nhiều gia đình Việt ta.
Cùng tìm hiểu ý nghĩa, giá trị nhân văn của cây nêu ngày tết cũng như cách làm cây nêu, hạ cây nêu. Chắc chắn rằng, bạn sẽ hiểu hơn về một phần linh hồn dân tộc cũng như những giá trị văn hóa đầy màu nhiệm.
Nội dung chính trong bài
Cây nêu ngày Tết là gì? Ý nghĩa cây nêu ngày Tết?
Cây nêu ngày Tết là cây gì?
Trong phong tục tín ngưỡng của người Việt ta, cây nêu là một thân cây được trồng trước sân nhà mỗi dịp tết Nguyên Đán tới. Trên ngọn cây thường có treo một chiếc vòng tròn nhỏ cùng nhiều vật dụng với tính chất mang ý nghĩa biểu tượng của từng địa phương.
Trong văn hóa tâm linh, cây nêu mang ý nghĩa tâm linh Âm – Dương. Nó được liên tưởng tới hình ảnh của Càn – Khôn nằm trong hình ảnh nón lá, cây gậy của Chử Đồng Tử và Tiên Dung. Thông qua sự thống nhất và tương trợ âm dương không tách rời.
Ý nghĩa cây nêu ngày Tết?
Tại các vùng dân tộc thiểu số cây nêu được xuất hiện tại những vùng rẫy thuộc sở hữu cá nhân của nhà đó chưa được khai hoang. Người chủ rẫy sẽ chặt 4 cây thật to và chặt đứt ngang thân cây sau đó đặt ở góc rẫy như bốn cái trụ và người ta gọi đó là CÂY NÊU.
Đối với người Mường, cây nêu được dựng vào ngày 28 tháng chạp âm lịch, trong khi đó người H’mong lại dựng vào lễ hội Gầu tào được tổ chức từ ngày 3 – ngày 5 tháng Giêng.
Người Sán Dìu thường dựng cây nêu trong lễ hội cầu mùa. Vào mùa thu, khi thu hoạch mùa màng xong, đồng bào người Sán Dìu sẽ tiến hành tổ chức lễ Đàn Phàn (lễ hội cầu mùa) để tạ ơn trời đất cũng như mong muốn sự bình yên cho người thân, vật nuôi.
Cho tới thời điểm hiện tại, phong tục dựng cây nêu ngày Tết dường như ngày một ít đi. Thay vào đó, người ta chuyển sang chơi đào, quất, mai. Hình ảnh cây nêu ngày Tết dường như chỉ thấp thoáng tại một số làng quê, sân đình. Tuy nhiên, những giá trị truyền thống tâm linh này mãi mãi sẽ không bao giờ bị mất đi mà vẫn luôn sống trong tiềm thức của mỗi người dân Việt.
Tìm hiểu sự tích cây nêu ngày Tết
“Ngày xưa Quỷ chiếm toàn bộ đất nước, còn Người chỉ làm thuê và nộp phần lớn lúa thu hoạch cho Quỷ. Quỷ ngày càng bóc lột Người quá tay và cuối cùng Quỷ tự cho mình hưởng quyền “ăn ngọn cho gốc”. Người chỉ được hưởng rạ, tuyệt đường sinh nhai nên cầu cứu Đức Phật giúp đỡ. Phật bảo Người đừng trồng lúa mà trồng khoai lang. Mùa thu hoạch ấy, Người được hưởng không biết bao nhiêu củ khoai, còn Quỷ chỉ hưởng lá và dây khoai, đúng theo phương thức “ăn ngọn cho gốc”.
Sang mùa khác, Quỷ lại chuyển qua phương thức “ăn gốc cho ngọn”. Phật bảo Người lại chuyển sang trồng lúa. Kết quả Quỷ lại hỏng ăn. Quỷ tức lộn ruột nên mùa sau chúng nó tuyên bố “ăn cả gốc lẫn ngọn”. Phật trao cho Người giống cây ngô (bắp) để gieo khắp nơi. Quỷ lại không được gì, còn Người thì thu hoạch cơ man là trái ngô. Cuối cùng Quỷ nhất định bắt Người phải trả lại tất cả ruộng đất không cho làm rẽ nữa.
Phật bàn với Người đứng đầu của Quỷ, xin miếng đất bằng bóng chiếc áo cà sa treo trên ngọn cây tre. Quỷ thấy không thiệt hại gì nên đồng ý. Khi đó Phật dùng phép thuật để bóng chiếc áo cà sa đó che phủ toàn bộ đất đai khiến Quỷ mất đất phải chạy ra biển Đông.
Do mất đất sống nên Quỷ huy động quân vào cướp lại. Trận đánh này bên Quỷ bị thua sau khi bị bên Người tấn công bằng máu chó, lá dứa, tỏi, vôi bột,… và Quỷ lại bị Phật đày ra biển Đông. Trước khi đi, Quỷ xin Phật thương tình cho phép một năm được vài ba ngày vào đất liền viếng thăm phần mộ của tổ tiên cha ông. Phật thương hại nên hứa cho.
Do đó, hàng năm, cứ vào dịp Tết Nguyên đán là những ngày Quỷ vào thăm đất liền thì người ta theo tục cũ trồng cây nêu để Quỷ không bén mảng đến chỗ Người cư ngụ. Trên nêu có treo khánh đất, có tiếng động phát ra khi gió rung để nhắc nhở bọn Quỷ nghe mà tránh. Trên ngọn cây nêu còn buộc một bó lá dứa hoặc cành đa mỏ hái để cho Quỷ sợ. Ngoài ra, người ta còn vẽ hình cung tên hướng mũi nhọn về phía đông và rắc vôi bột xuống đất trước cửa ra vào trong những ngày Tết để cấm cửa Quỷ”.
Hướng dẫn cách làm cây nêu ngày Tết
Tại các làng quê Việt, cây nêu được làm từ những cây tre có độ cao khoảng 5 – 6 mét, nó thường được dựng trước sân nhà vào ngày 23 tháng chạp âm lịch tức ngày Ông Táo lên chầu trời.
Sở dĩ, cách làm cây nêu ngày tết phải làm từ cây tre vì cây tre là loại cây có đốt, nó được ví như những bậc thang đi về của thần linh; mang bên trong mình sinh khí của đất trời giúp cho đất đai phì nhiêu, hội tụ sinh khí mùa màng tốt tươi.
Cây tre được chọn cần phải có ngọn già tươi, cây thẳng, ngọn không được cụt. Trên thân cây tùy thuộc vào mỗi vùng miền khác nhau mà người ta có thể trang trí thêm đèn lồng, phướn, niêu đất chứa vôi, chuông gió, cờ… Phía bên dưới gốc thường rắc bột vôi trắng tạo thành hình cánh cung hoặc hình tròn với mục đích xua đuổi đi tà ma.
Tại ví trí ngọn cây cũng tùy thuộc vào phong tục của từng địa phương mà người ta sẽ buộc lên nhiều thứ. Có nơi sẽ treo lên cái túi nhỏ đựng trầu cau, nơi treo vàng mã, có nơi lại treo những chiếc khánh nhỏ, lá dứa, lông gà…
Tất cả những vật được treo lên cây nêu đều mang những ý nghĩa tốt lành và ước muốn hạnh phúc của con người. Người ta có treo thêm lá dứa hay lông gà với mục đích dọa ma quỷ, ngăn không cho chúng vào quấy phá.
Khi những cơn gió thổi qua, những vật dụng va vào nhau và phát ra những tiếng kêu leng keng rất vui tai. Người ta cũng tin rằng, những vật treo trên cây nêu đó cộng với những tiếng động mà chúng tạo ra là điềm báo cho ma quỷ biết rằng đây là nơi có chủ, không được phép quấy nhiễu…
Một số nơi, người ta có treo thêm một chiếc đèn lồng trên ngọn cây với ý nghĩa chỉ đường cho tổ tiên về ăn Tết với con cháu.
Thường, cây nêu sẽ được dựng vào ngày Táo quân lên trời cho tới đêm giao thừa; đây là khoảng thời gian Táo quân vắng mặt lên trời. Ma quỷ thường nhân cơ hội này quấy nhiễu nên trồng cây nêu để trừ tà.
Cây nêu ngày tết được hạ vào thời điểm nào?
Theo truyền thuyết dân gian vào ngày 7 Tết âm lịch, những cây nêu sẽ được hạ xuống. Chính thức từ giây phút đó nó hoàn thành việc xua đuổi cũng như bài trừ tà ma của mình.
Sau ngày mùng 7, mọi người thường quay trở lại công việc bình thường của mình, những ngày xuân vui vẻ cũng chấm dứt. Ngày nay, mặc dù tục hạ nêu không còn nhưng nhiều gia đình vẫn làm mâm cơm cúng trong ngày hạ cây nêu.
Những hình ảnh cây nêu ngày Tết đẹp
Cây nêu ngày tết là một hình ảnh truyền thống tâm linh, dân tộc ta. Mặc dù, ngày nay, cây nêu không còn được sử dụng nhiều như trước đây nhưng giá trị và ý nghĩa của nó thì vẫn vẹn nguyên. Thấp thoáng tại những làng quê, hình ảnh cây nêu đôi khi vẫn xuất hiện và nó vẫn là một phần hồn cốt dân tộc.
Nguồn: Mebeaz.com
Xem thêm: